Tăng huyết áp (THA) là một bệnh lý tim mạch mạn tính phổ biến trên toàn thế giới, được mệnh danh là “kẻ giết người thầm lặng” do thường tiến triển âm thầm nhưng gây ra nhiều biến chứng nguy hiểm. Việc hiểu rõ về tăng huyết áp có vai trò quan trọng trong phòng ngừa, phát hiện sớm và điều trị hiệu quả.

1. Định Nghĩa Tăng Huyết Áp

Tăng huyết áp là tình trạng áp lực máu trong động mạch tăng cao một cách bất thường và kéo dài. Theo khuyến cáo của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) và Hội Tim mạch Việt Nam, THA được chẩn đoán khi:

• Huyết áp tâm thu ≥ 140 mmHg và/hoặc huyết áp tâm trương ≥ 90 mmHg, đo ít nhất 2 lần trong 2–3 lần khám khác nhau.
  Định nghĩa này đơn giản nhưng có nhược điểm là trị số huyết áp không hoàn toàn ổn định và huyết áp thay đổi theo tuổi, giới.

2. Nguyên Nhân Gây Tăng Huyết Áp

Tăng huyết áp được chia thành hai nhóm nguyên nhân chính:

• Tăng huyết áp nguyên phát (chiếm 90–95%): Không xác định được nguyên nhân cụ thể, thường liên quan đến yếu tố di truyền, tuổi tác, chế độ ăn, lối sống...
   
• Tăng huyết áp thứ phát (chiếm 5–10%): Do các bệnh lý nền như:
   
  • Bệnh thận mạn, hẹp động mạch thận
     
  • U tuyến thượng thận (u tủy thượng thận, u Conn)
     
  • Cường giáp, suy giáp
     
  • Dùng thuốc (corticoid, NSAIDs, thuốc tránh thai...) 

Các nguyên nhân khác: Bệnh cường giáp, bệnh Beri-beri. Bệnh Paget xương, bệnh đa hồng cầu, hội chứng carcinoid, toan hô hấp, tăng áp sọ não, nhiễm độc thai nghén…

3. Phân Loại Tăng Huyết Áp

Dựa trên mức độ huyết áp, tăng huyết áp được phân loại như sau (theo ESC/ESH 2021):

4. Triệu Chứng Lâm Sàng

Phần lớn bệnh nhân tăng huyết áp m không có triệu chứng rõ ràng, đặc biệt ở giai đoạn đầu. Một số biểu hiện có thể gặp bao gồm:

• Đau đầu, chóng mặt, hoa mắt
   
• Mất ngủ, hồi hộp
   
• Mờ mắt, ù tai
   
• Khó thở khi gắng sức
   
• Đau ngực
   

Lưu ý: Những triệu chứng này không đặc hiệu, nên huyết áp cần được đo định kỳ để phát hiện sớm.

5. Biến Chứng Của Tăng Huyết Áp

Nếu không kiểm soát tốt, THA có thể dẫn đến nhiều biến chứng nặng nề:

• Tim mạch: Suy tim, phì đại thất trái, nhồi máu cơ tim
   
• Não: Tai biến mạch máu não (đột quỵ), sa sút trí tuệ
   
• Thận: Suy thận mạn
   
• Mắt: Bệnh võng mạc tăng huyết áp, mù lòa
   
• Mạch máu ngoại biên: Hẹp, tắc mạch
   

Hình ảnh mô phỏng các cơ quan tổn thương do tăng huyết áp

6. Tiêu Chuẩn Chẩn Đoán

Chẩn đoán tăng huyết áp dựa trên:

• Đo huyết áp bằng máy đo huyết áp chuẩn, ít nhất 2 lần mỗi lần khám, cách nhau ít nhất 1–2 phút, thực hiện ở cả hai tay.
   
• Xét nghiệm hỗ trợ:
   
  • Điện tâm đồ (ECG)
     
  • Siêu âm tim, thận
     
  • Xét nghiệm máu: chức năng thận, đường huyết, lipid máu
     
  • Nước tiểu: kiểm tra protein niệu
     

7. Đối Tượng Nguy Cơ Cao Mắc Bệnh Lý Tăng Huyết Áp

Một số nhóm có nguy cơ mắc THA cao bao gồm:

• Người ≥ 55 tuổi
   
• Có tiền sử gia đình mắc THA, bệnh tim mạch
   
• Người béo phì, ít vận động
   
• Người hút thuốc lá, uống rượu bia thường xuyên
   
• Người có chế độ ăn mặn, nhiều chất béo
   
• Bệnh nhân đái tháo đường, rối loạn lipid máu

8. Nguyên Tắc Điều Trị Tăng Huyết Áp

8.1 . Điều chỉnh lối sống

• Giảm muối (< 5g/ngày), ăn nhiều rau xanh, trái cây
   
• Giảm cân nếu thừa cân/béo phì
   
• Tăng cường vận động: Ít nhất 150 phút/tuần
   
• Ngưng hút thuốc, hạn chế rượu bia
   
• Giảm stress, ngủ đủ giấc
   

8.2 . Dùng thuốc

• Thuốc hạ huyết áp thường dùng:
   
  • Ức chế men chuyển (ACEi), ức chế thụ thể (ARB)
     
  • Thuốc lợi tiểu
     
  • Chẹn beta (β-blocker)
     
  • Chẹn kênh canxi (CCB)
     
• Lựa chọn thuốc phụ thuộc vào mức độ THA, bệnh lý nền, nguy cơ tim mạch.
   

Điều trị cần liên tục, theo dõi định kỳ và phối hợp chặt chẽ với bác sĩ.

9. Phòng Ngừa Tăng Huyết Áp

Phòng bệnh hơn chữa bệnh, thay đổi lối sống có thể ngăn ngừa tới 80% trường hợp THA nguyên phát:

Dinh dưỡng hợp lý

• Chế độ DASH: Nhiều rau xanh, trái cây, ngũ cốc nguyên hạt, ít natri
   
• Giảm ăn mặn, hạn chế đồ chiên xào, thực phẩm chế biến sẵn
   
• Uống đủ nước, hạn chế caffein
   

Vận động thể lực

• Tập luyện yoga, aerobic, đi bộ nhanh, đạp xe, bơi lội..
   
• Tần suất: 30 phút/ngày, ít nhất 5 ngày/tuần
   
• Tăng cường vận động nhẹ nhàng tại nơi làm việc, tránh ngồi lâu

Hình ảnh luyện tập thể dục phòng ngừa bệnh
 

Tổng Kết

Tăng huyết áp là một bệnh mạn tính nguy hiểm nhưng hoàn toàn có thể kiểm soát tốt nếu được phát hiện sớm và điều trị đúng cách. Chủ động thăm khám, tuân thủ điều trị, kết hợp thay đổi lối sống chính là chìa khóa để phòng ngừa và bảo vệ sức khỏe tim mạch lâu dài.